Overblog
Editer l'article Suivre ce blog Administration + Créer mon blog

Présentation

  • : Association Micarmor
  • Association Micarmor
  • : L'INFORMATIQUE A LA PORTEE DE TOUS Des formations variées et adaptées à tous les niveaux: des débutants à la création de sites Internet.Et aussi valoriser notre région par la découverte de notre patrimoine culturel et touristique.
  • Contact
19 juillet 2009 7 19 /07 /juillet /2009 11:30

Bretagne Nord

Toponymie


Préambule

_____________________________

 

Lorsque vous vous déplacez en Bretagne Nord, vous vous posez des questions sur les origines de certains noms de lieux. Nous allons petit à petit mettre à votre disposition le travail remarquable réalisé en 2 ans environ par un érudit local, passionné par ce sujet et parlant couramment un breton de haut niveau... mais aussi le Français, l'Anglais et l'Allemand.

 


 

Son travail permet de voyager d'Est en Ouest depuis l'estuaire de la Rance, à celui du Douron, soit sur les côtes des pays dits de Penthièvre, de Saint-Brieuc, du Goëlo, et du Trégor


Voici les coordonnées de l'auteur de ce travail


Yann Jord Konan - 26 Av. de Guerland - 22.500 Paimpol.

e.mail : yvonneconan@wanadoo.fr

STER AN ANVIOU-LEC'H AODEL E DEPARTATMANT 22

 _______________________________


Signification des noms de lieux sur les côtes du département 22


RAKVARN


Alies e weler tud, touristed sur-mat, hogen Bretoned ivez daoust ha barrek e vefent war ar Brezhoneg, itriket gant ster an anvioù-lec'h breton ha c'hoant ganto gouzout ar perak hag ar penaos. An anvioù-lec'h, an darn-vuiañ anezho peurgetket, a zo kozh-tre met kement-mañ a zo gwir ivez evit ar galleg, hag ul lodenn vras eus ar gerioù a gaver en anvioù-lec'h brezhonek a zo aet da goll er yezh voutin... met gwir eo ivez alies e galleg.


Préambule


Souvent on rencontre des gens, des touristes assurément mais aussi des Bretons ,même s'ils ont une bonne connaissance de leur langue, que le sens des toponymes bretons intrigue et qui voudraient savoir le pourquoi et le comment. Les toponymes, tout au moins la plupart d'entr'eux, sont très anciens et ceci est également vrai pour le français, si bien qu'un bon pourcentage des mots utilisés dans les toponymes bretons sont perdus pour la langue courante...tout comme celui de la plupart des noms en français.



Amgant ar studi-mañ en em led eus aber ar ster Renz betek aber ar ster Douron, da lavarout war aodoù ar vroioù Penteür, Gouelou ha Treger eus ar penn Biz betek ar penn Kornog. Al lec'hoù a vezo studiet er renk-se eus ar Reter d'ar C'hornog.


Ha da gentañ, sellomp ouzh ster an anvioù bet roet d'an endro hollek a-raok ar re roet d'al lec'hioù, da lavarout eus ar Retre d'ar C'hornog: Bro-Penteur, Bro-Sant Brieg, Bro-Ouelou ha Bro-Dreger.


Le sujet de cette étude s'étend de l'estuaire de la Rance à celui du Douron, soit sur les côtes des pays dits de Penthièvre, de Saint-Brieuc, du Goëlo et du Trégor en allant de l'Est à l'Ouest. Les lieux seront examinés dans cet ordre en allant d'Est en Ouest.


Et pour commencer voyons le sens des des noms donnés à l'environnement global avant ceux donnés aux pays de l'Est à l'Ouest : Penthièvre, pays de Saint-Brieuc, pays de Goelo et Trégor.


Breizh gant An Arvor hag an Argoad.


Ster an anv "Breizh" n'eo ket sklaer dreistdael. Don't a ra diwar an anv roet gant henbobloù, gresianed ha romaned, d'ar bobloù annezet e Breizh-Veur, hep na vefe tu da c'houzout direndael-krenn e dalvoudegezh wirion. Ar memes ger "Brittones" a voe implijet er Vet kantved gant Sidonius Appollinaris evit envel ar pobloù annezet dija e Breizh.

Anv an Arvor a zeu diwar anvadur galianek an takad douar war vord ar mor : are morica, gant are o vezañ mammenn hon araogenn vremanel "war" gant ar ster "dirak, a-dal...". An arvor a zo enta anv pezh a vez anvet e galleg "littoral". En alamaneg e kaver un anv-lec'h savet e memes mod : Pommern (e galleg Poméranie) rak a orin rusianek eo diwar an araogenn "po" evit war pe dirak, ha "moren" evit mor war an dro-reiñ pe an dro pellaat. En alamaneg a-vremañ e tlefe bezañ "Vormeer" savet e memes mod evel ar ger all "Vorwald" hag a zo kevatal-rik da "argoad" breton, peogwir an "argoad" n'eo nemet an takad douar dirak ar menezioù tebet bezañ an azasañ evit gounid koadeier.

 


Photo n°1: Embouchure de la RANCE - au fond la Ville de Saint MALO - 1er plan la Tour SOLIDOR - à gauche la Pointe de la JUMENT à DINARD (photo prise du pont sur la Rance côté Dinard) (lumix :312)

Skeudenn n°1 : Genou ar stêr RENZ : e Foñs Kêr Sant Malou hag an Tour SOLIDOR - War an tu kleiz : Beg ar Gazeg e DINARZH- (Gwelet eus ar Pont war ar Renz Kostez Dinarzh

 


Photo n°2 : Le BARRAGE de la RANCE - au fond la Ville de SAINT MALO - Vue générale sur l'Estuaire - (296)

Skeudell n°2 : ar STANKELL war ar RENZ - E foñs Kêr SANT MALOU ha bloc'hwel war an Aber

 

 


Photo n°3 : Vue Générale du BARRAGE de la RANCE - Vue sur les Portiques de Commande des Portes Tournantes

Skeudell n°3 : Bloc'hwel war ar Stankell - Gwel war ar gouryevioù da vestrañ an doriou - (lumix:302 - 297)


Le Barrage de la RANCE fut inauguré par le Général de GAULLE en 1969 -

 


Carte : de l' Embouchure de la Rance au Cap d'Erquy - ( lumix 532/534)

 


Bretagne avec Armor et Argoat.


Le sens du nom « Bretagne » n'est pas incontestablement clair. Il vient du nom donné par des peuples antiques, Grecs et Romains, aux peuples résidant dans l'île qu'ils nommaient « Brittania » en latin, sans qu'il soit possible d'en donner la teneur véritable. Le même mot « Brittones » fut utilisé au Vième siècle par Sidoine Appollinaire pour nommer les populations qui résidaient déjà en Armorique.

Le nom de « Armor » désigne la bande de terre située sur le bord de la mer, de l'ancien celtique « are morica » dans lequel are est la matrice de notre préposition moderne « war » qui a le sens de « sur, devant... » L'Armor est donc ce que l'on appelle en français « le littoral » un peu étendu vers les terres. En allemand on trouve un nom de région construit de manière semblable : Poméranie (en allemand : Pommern) qui est d'origine russe avec la préposition « po » pour sur ou devant combiné avec « moren » pour mer au cas datif ou ablatif.En allemand moderne cela devrait être « Vormeer » construit de la même manière que le mot bien réel « Vorwald » qui, lui, est tout à fait comparable en construction et sens au breton « Argoad » qui désigne la bande de terres devant les monts supposée la plus favorable pour l'entretien et l'exploitation de forêts.


Petra eo ster an anvioù roet d'ar rannvroioù ?


An hini gentañ er Reter a vez anvet « Bro Penteür » ledet eus ar ster Renz betek Sant Brieg.

Penteür a oa anv ur gontelezh vreton diazezet en-dro da Wengamp, met, war a lavarer, an anv a vefe liammet ouzh hini Pontrev, met hemañ n'eo ket aes da zibunañ daoust ma n'eo a-benn-fin nemet ur pont war ar ster "Treñv".

Anv koshañ anavezet evit ar ster, "Triticum" an hini eo. Meneget eo er bloavezh 1.034 en ur skrid donedigezh etre an dug Alan III hag e vreur Eudon (an dug a roe d'e vreur da lod-yaouer an douaroù etre ar ster Renz hag ar ster Treñv) hag er skrid anv kêr Pontreñv a oa skrivet "Castellum super Triticum"!?!

Castellum a zo sklaer met triticum a chom diaes da zielfennañ. Etre ar stêrioù Leñv ha Treñv en argrec'h hag en ardraoñ ez eus da wir tri damm pezh-douar.Ar stêr anvet bremañ "Tech" e Bro-C'hall (e kreisteiz da gêr Perpignan) a zoug un anv deuet bremañ da vezañ "Tech", tennet ma'z eo eus an anv latin kozh "Tecum" chomet dianav war a seblant, dre ma oa marteze un anv rakgeltiek evel m'eo boas evit kalz redoù-dour).

Ar Penteür istorel a oa an terouer ledet etre ar stêr Goued (eien e-kichen bourc'h Kintin ha genou etre Sant Brieg ha Plerin) hag ar stêr Argenon (eien e-kichen Koetlinez ha genou e-kichen Krehen). Ar vevenn Greisteiz ne seblant ket bout aes da resisaat hiziv an deiz.


Bro-Ouelou a zo bevennet gant Bae Sant Brieg ha Mor Breizh diouzh un tu hag ar stêrioù Treñv ha Leñv diouzh un tu all. N'ez eus ket kenemglev war ster an anv. Darn a soñj e vefe da intent deveret eus ur wrizienn "gouel" ha darn eus "gwel" ha darn all c'hoazh eus "govel". Kavout a ra din ez eo an hini ziwezhañ ar wirheñvelañ rak tro-dro ez eus meur a lec'hioù anvet diwar un obererezh goveliañ ha goveliañ a zo bet a bell-amzer un obererezh priziet bras gant ar Gelted.


Bevennoù Bro-Dreger a zo ledet a-hed ar Mor-Breizh eus genou ar ster Treñv war an tu Reter ha genou ar ster Douron (war vetek un dachennig en tu-hont d'ar ster en diaz da gêr Vontroulez en-dro da Lokenole. Dre vras ar vevenn Greisteiz a red eus war-droioù Kintin betek war-droioù An Uhelgoad.

Emglev ez eus bremañ war orin ha ster an anv Treger. Don't a ra diwar an hen c'halianeg "Tri+Corios" da lavarout "teir bandennad"... bandennead soudarded sur-mat! Kement-mañ diazezet war ar vartezeadenn e teufe ar bandennadoù eus an teir dachennad terouer bevennet gant ar sterioù Yeodi ha Gindi en-dro da Landreger!!


Quelle est la signification des noms donnés aux pays?


Le premier à l'Est est nommé « Pays de Penthièvre » qui s'étend de la Rance jusqu'à St Brieuc. Le Penthièvre était un comtébreton dont l'assise se situait aux environs de Guingamp. Le nom, à ce que l'on dit,serait a rapprocher de celui de Pontrieux mais ce nom n'est pas facile à déchiffrer bien que l'on soit dans un endroit avec pont sur le Trieux.

Le premier nom connu pour la rivière est « Triticum » mentionné en 1.034 dans un acte de donation entre le duc Alain III et son frère Eudon (le duc faisait don à son jeune frère des terres situées entre la Rance et le Trieux) et dans le texte la ville de Pontrieux est écrit « Castellum super Triticum » !?!

Castellum est clair mais Triticum reste dur à interpréter. Entre les cours d'eau Leff et Trieux il y a en fait trois portions de terroir. Il peut y avoir grande confusion de sens si l'on considère la grande variété d'interpreétations tirées du radical latin « teg-» ou « tect»...apparenté au breton ti-. Le latin « Tecum » a engengré le nom du cours d'eau baptisé « Tech » au sud de Toulouse...mais d'aucuns pensent qu'il s'agit d'un nom d'origine préceltique comme il advient souvent avec les noms en rapport avec la géographie !

Le « Penthiévre » historique s'étendait entre les cours d'eau Gouet (source à côté de Quintin et embouchure entre St-Brieuc et Plérin) et Arguenon (source près de Collinée et embouchure près de Créhen). La limite au Sud ne parait pas très facile à définir précisément.


Le Goëlo est limité à l'Est par la baie de St-Brieuc età l'Ouest par les cours d'eau Trieux et Leff. Il n'y a pas d'évidence accord sur le sens du terme. D'aucuns pensent qu'il faut accepter une racine « gouel=voile », d'autres d'une racine « gwel=vue », d'autres encore de la racine « govel=forge ». Il me semble, personnellement, que la dernière est la plus vraisemblable, car dans les environs il y a maint lieu dont le nom a rapport au mot breton pour forger (très proche du mot russe) d'autant que l'activité du forgeage a été de longue date en grande considération chez les Celtes.


Les limites du « Trégor » sont La Manche de l'embouchure du « Trieux» à l'Est à celle du « Douron » à l'Ouest (à l'exception d'une petite zone au-delà de la rivière autour de Loquenolé en aval de Morlaix).En gros la limite au sud va des environs de Quintin aux environs de Huelgoat.

Il y a maintenant entente sur l'origine et le sens du mot « Trégor ». Il vient du vieux gaulois « Tri+Corios », c'est-à-dire « Trois troupes » (soit groupes armés bien sur !). Ceci est basé sur l'hypothèse que les bandes armées viendraient des trois territoires délimités par les rivières Guindy et Jaudy autour de Tréguier !!


Emaomp bremañ o vont da blediñ ouzh al lec'hioù dezho un anv a orin keltiek (en ur lezel a gostez ar re all) en ur heuliañ roud an heol, da lavarout eus ar penn Reter (ster ar Froudveur) d'ar penn Kornog (ster Kevleud).


Nous allons maintenant nous occuper des lieux qui ont un nom d'origine celtique (laisant de côté les autres) en partant de l'Est (la rivière Frémur) vers l'Ouest (la rivière de Morlaix)


Koulskoude, kent kregiñ da vat, e fell din tennañ an evezh war c'herioù a vez kavet alies hag a c'hellfe bezañ luzius da lennerien na vefent ket re evezhiek pe a vefe re fizius en o barregezh war ar brezhoneg.

An distagadur gant ar vrezhonegerien,disheñvelik ez-voutin eus lec'hig da lec'hig, a c'hell ivez lakaat da faziañ war gerioù'zo hag e penn kentañ ar re-mañ : ker, kêr,ger ha zoken kaer...seul vui ma c'hell al lizerenn gentañ cheñch dre wered ar c'hemmadurioù (k/g ; k/c'h ; g/c'h ; g/k ...hag all). An distagadur a vez ivez diaes da vestroniañ gant estrenien.

Evit a sell ouzh ar ger-se an diskleriadenn da heul a roo marteze un tamm sikour :

-ker, distaget evel é hir gallek a zo evit « koustus, prizius... »

-ker distaget etre é hag ê galleg a zo evit « cher, aimé... » en e ster skañvaet evel pa vez skrivet da skouer : cher ami !

-kêr (e galleg : ville...pe villa !) ...a vez distaget sklaer. Implijet eo bet alies ivez evit envel un ti-annez.

-kaer, evit « beau, splendide... »a vez distaget evel « ê »gallek, sklaer-tre, nemet e Bro-Ouelou pa vez klevet div vouezhienn zistag: ka+êr !

-ral a wech, ker, distaget tost ouzh an hini kentañ a-us, hogen un tamm sklaeroc'h, a zo dezhañ ar ster : linenn genskej div leurenn.

Kêr eo an hini a vezo kavet an aliesañ gant siwazh! kollet gantañ er skritur e bik-tog war al lizherenn "e"!


Cependant, avant d'entrer dans le sujet pour de bon, il me faut attirer l'attention sur des môts que l'on trouve souvent qui peuvent être troublants pour des lecteurs qui ne seraient pas attentifs ou seraient trop confiants dans leur niveau de connaissance du breton.

La prononciation par les bretonnants, qui peut différer d'un endroit à l'autre, peut aussi induire en erreur sur certains môts et en premier lieu les môts « ker, kêr, ger, et même kaer...d'autant plus que la première lettre peut subir un changement (grammaticalement tout à fait correct) par le jeu des mutations de consonnes (k/g ; k/c'h ; g/c'h ; g/k...etc...). Les gens non du crû ont aussi du mal à maîtriser la prononciation !

Pour ce qui touche ce môt-là, l'explication suivante fournira peut-être un peu d'aide :

-ker, prononcé avec un « é » long français veut dire cher dans le sens de couteux.

-ker, prononcé entre é et ê français veut dire « cher, aimé... »dans un sens banal.

-kêr, prononcé avec un « ê » très clair veut dire villa et par extension ville (parallèle au français)

-kaer, au sens de beau, splendide...se prononce comme le précédent, encore plus clairement, sauf en pays de Goelo où l'on entend souvent deux syllabes : ka+air, prononciation qui a cependant nette tendance à disparaître.

-rarement, le mot prononcé avec un peu entre é et ê le mot aurait le sens de : arête vive (entre 2 plans)


Kêr est celui qui sera rencontré le plus souvent dans notre sujet mais hélas ! dans les écrits l'accent circonflexe n'apparaîtra que très exceptionnellement...pour ne pas dire jamais !


Lodenn gentañ : eus ar ster Argenon da Sant-Brieg !


N'ez eus ket a-hed an aodoù-se kalz anvioù-lec'h diazezet war ar brezhoneg. Setu-int amañ!

Lanseeg eo kentañ kumun war an aod etre ster ar Froudveur (Frémur e galleg) ha kêr Sant Jagu an Enez. Don't a ra hec'h anv eus hini ur sant kelt anvet Seoc deuet da vezañ e galleg Saint Cieux(?) en XIIvet kantved.

Kumun Plouvalae a denn hec'h anv eus hini ur sant breton lec'hel all , Sant Bac'hla evel e Lanvalae e-kichen Dinan !

Beaussais war vord an aod n'eo ket a orin kelt. Ur wig eus kumum Tregon-Poudour eo. Tregon a zo da vezañ dielfennet en henvrezhoneg : treb + con (gant treb evit lec'h annezet ha con evit run, krec'hienn...). Ster eil rann an anv n'eo ket anat...nemet ha ken eeun ha Poder e vefe!


Kêrig Sant Yagu an Enez n'emañ ket war un enez hogen hanter hent da zaou veg-douar ,Beg ar Bae ha Beg an Arkuz, (an Arkuz o vezañ kevatal d'an Arwest a vezo kavet pelloc'h e-kichen Pempoull) e penn ul ledenez voan.


War an tu Kornog da heul e kaver ur bae all, chomet dianv betek-hen diouzh seblant hag a c'hellfed envel « Bae ar Gwildou » peogwir emañ e foñs ar bae, Chapel Itron-Varia ar Gwildoù...a-gevret gant ar « vein sklintin ». A-hed an hent betek « Beg an Enez » e kaver da heul : St Yagel, Stz Berc'hed, ar Pevar Saon,Beg ar Bae, Penngwenn, Beg ar Gward, Sant Kast ha Beg an Enez,kent kejañ gant ur bae all, ledan a-walc'h hogen bas,anvet Bae an Onnod gant en e foñs kerig Pleboull. Bevenn reterel da Vae Sant Brieg eo al ledenez da heul, Ledenez ar C'hab Frehel, warnañ ur gwarezva a-bouez evit evezhiañ ha gwareziñ ar mordreizhid e Mor-Breizh.

 


Photo n°4 : Magnifique et Monumentale VILLA classée sur la Pointe du Moulinet à DINARD - (lumix :327)

Skeudell n°4 : Mizus ha meurventek HANVDI Rummataet war (v) Beg ar Vilining e DINARZH -

 

 


Carte : détail de la cote du Cap Fréhel au Val André - (lumix:497)

 


Partager cet article

Repost0

commentaires