Overblog
Editer l'article Suivre ce blog Administration + Créer mon blog

Présentation

  • : Association Micarmor
  • Association Micarmor
  • : L'INFORMATIQUE A LA PORTEE DE TOUS Des formations variées et adaptées à tous les niveaux: des débutants à la création de sites Internet.Et aussi valoriser notre région par la découverte de notre patrimoine culturel et touristique.
  • Contact
24 juillet 2009 5 24 /07 /juillet /2009 10:21

Toponymie - 2ème partie


PAYS DU GOELO


DE SAINT - BRIEUC A SAINT-QUAY PORTIEUX


Saint-Brieuc a été construit sur une hauteur (environ 80 mètres au-dessus du niveau de la mer) sur la rive droite d'un cours d'eau appelé Gouet. Pourquoi ce nom breton ? Apporter une réponse sensée ne parait pas facile ! Dans les vieilles archives, il est fait mention du cours d'eau sous le nom latin de «Flumen Sanguis» traduit en «Gouet» (gouet = sang en vieux breton, «gwad en breton actuel»). Il n'y a aucune explication qui donnerait à connaître le pourquoi !

 

Stok ouzh Sant Brieg, war ribl gleiz ar ster Goued emañ kumun vras-tre Plerin...leun a rin mar deo posubl fentigellat war an dodenn. Rak ! Tennañ a ra hec'h anv eus hini ur sant divrud : Rinan...meneget e dielloù eus Abati Redon ha n'eo ket eus ar ger «rin» kevatal da (v)mister en hon yezh.

Kalz-tre a vefe da gontañ a-zivout Plerin. Ur geoded kozh-douar eo avat peogwir ez eus bet kavet eno kalz dilerc'hioù hendrael ken kozh hag oadvezh an houarn. Setu berr ha berr ar pennañ ! Listriach pri, pezioù moneiz, armoù,brik, betek ur genkiz ha kibelldier hag all hag all...Kalz diwezhatoc'h eget an henamzerioù-se, Abati Boporzh a zo bet oberiant e meur a geñver evit talvoudekaat ar vro, peurgetket ledenez « ar Roseler »

Ha petra eo «ar Roseler» ? Ret eo a gav din klask harp war ar ger galleg kozh «Roselier». En henc'halleg e veze anvet dre ar ger-se ur seurt kailh plom-arc'hant ! ( Kailh plom arc'hantek a zo bet tennet a-hed hir amzer e mengleuzioù war gumun Tremuzon nepell).Ouzhpenn se e c'heller merzout ez eus nepell ul lec'hig anvet "Argantel" (stumm kozh an anv-gwan arc'hantel e brezhoneg a-vremañ).Kement-se a bled evit harpañ a-benn kemer diarbennoù evit lansañ muioc'h enklask war ar poent ! Seul vui ma'z eo anat e oa dedennet-tre menec'h Boporzh gant labour ar metalloù. Seul vui ma c'heller merzout anvioù-lec'h all ...souezhus evel Saint Eloy diwar anv patrom an orfebourien (ha da gentañ orfebour e-unan !), pe evel Tournemine hag all.

 

Carte : détails de la côte entre Binic et la Pointe de Bilfot (lumix 512)

 

Photo n°15 : Plage des ROSAIRES en Plérin - à droite la Pointe de Pordic- au loin, la Pointe de Minard (lumix373)

Skeuden n°15 : Traezhenn ar ROSERA e Plerin- a-zehou Beg Porzhig - er pellder, Beg Minart -

 

Touchant la ville de Saint-Brieuc, sur la rive gauche du Gouet, se trouve la très étendue commune de Plérin...pleine de mystères s'il est possible ici de plaisanter un peu étant donné que «-rin» en breton veut dire «mystère». Car, de fait, la ville tient son nom de Saint Rinan...bien peu connu ! mais dont il est fait mention dans des documents de l'abbaye de Redon.

C'est une cité vieille comme le monde puisqu'on y a trouvé de nombreux vestiges archéologiques ; parmi les plus importantes : de la vaisselle d'argile, des pièces de monnaie, des armes, des briques...et jusqu'à une villa et des thermes et tutti quanti...Bien plus tard que ces époques lointaines, l'Abbaye de Beauport a été très active à maints égards pour mettre le pays en valeur, notamment sur la presqu'île du Roselier.

Et qu'est-ce donc «le Roselier»? Il nous faut de mon avis nous appuyer sur le vieux mot français «Roselier» par lequel on désignait une espèce de minerai de plomb avec de l'argent (plomb argentifère dont des mines ont été longtemps exploitées à Trémuson, non loin de là). De plus, on peut remarquer qu'il y a aussi non loin, un autre lieu-dit : Argantel (orthographe ancienne d'un adjectif breton qui veut dire «relatif à l'argent » .Tout ceci milite en faveur de la prise de mesures pour lancer davantage de recherches sur le sujet ! D'autant plus qu'il est notoire que les moines de Beauport étaient très attirés par le travail des métaux. D 'autant plus aussi que l'on peut noter sur le terrain la présence d'autres noms de lieux...étonnants tels que «Saint Eloi, le patron des orfèvres (et orfèvre lui-même au départ !) » ou encore tels que Tournemine et d'autres.

 

Ur gudenn a sav gant «Les Rosaires» ! N'ez eus diaz poellus ebet evit degemer an anv er ster boutin en deus e galleg. Sul vui ma c'helle bezañ skrivet gwechall, kant vloaz 'zo pe ouzhpenn, hervez keleier dastumet gant Ti-kêr Plérin, evel-hen : «les Rosays» ! Peadra da deukañ !

Da wir, prederiañ en ur sellout ouzh kartenn «Etat Major» al lec'h am deren da gemer da wir ar skleriadenn-mañ: an hent bras eus Sant Brieg da Sant Ke a zo war-hed ur c'hilometrad bennak dre nij diouzh bord an aod. Al live a-us mann ar gartenn a chom eno dre vras etre 100 ha 130 metrad. Diskenn a ra an uhelder betek war-dro hanter hent d'an aod ha neuze e sav adarre betek war-hed 200 metrad bennak diouzh bord an aod evit stummañ un aradennadig kenstur d'an aod. Eno emañ al live etre 35 m dirak al lec'h anvet «ar Maner» ha 72 m dirak "Les Villes Gaudu" pe 85m dirak ar Roc'h (G)werinek.

Kement-mañ va zoug da soñjal e tellez al lec'h bezañ anvet e Brezhoneg «Ar Roz A-is !» Pezh a sklaeriafe ar skritur menneget gant Ti-Kêr Plerin !

 

La localité «Les Rosaires» soulève une interrogation ! Il n'y a aucune base sérieuse pour accepter le nom dans la signification courante en français. D'autant plus que celà pouvait s'écrire autrefois, il y a 100 ans ou plus selon information collectée à la mairie de Plérin, «es Rosays» De quoi suffoquer !

En réalité, en réfléchissant et regardant la carte d'Etat Major, je suis amené à prendre en considération comme juste l'explication suivante. Au niveau de la grand'route qui mène de Saint-Brieuc à Saint-Quay qui se trouve à  quelque 1.000 m du bord de la mer à vol d'oiseau, le niveau au-dessus du zéro des cartes varie en gros entre 100 et 130 m. Le niveau baisse ensuite jusqu'à environ mi-route du bord de l'eau pour remonter à nouveau jusqu'à environ 200 m du rivage. A cet endroit la cote varie de 35 m (devant le Manoir) à 72 m devant «Les Villes Gaudu» ou 85 m devant le Rocher Guérinet.

Tout ceci me porte à penser que le lieu mérite en breton de s'appeler «Ar Roz A-Is» soit traduit en français «La Colline Inférieure» ou «La Colline du Bas» !...Ce qui expliquerait ( ?) la vieille orthographe de «Les Rosays» mentionnée à la Mairie de Plérin !

 

Uheloc'h eget penn an aod «Les Rosaires» hag en tu-hont da Tournemine, ez eus ul lec'h anvet e galleg «La bêchue» c'honvat evit merkañ e kaver eno kalz eus ur seurt bougion anvet e brezhoneg «pal-vor» pe a-wechoù «buoc'h-vor». Ar beg nesañ e korn Hanternoz a vez anvet «Beg Porzhig». N'eo ket "Porzh Bihan" ar ster reizh, hogen "Porzh e genou ar sterig anvet : an Ig"( ig o vezañ deveret diwar ar ger henc'halian evit dour tost ouzh ha kar d'al latin : aqua).

 

Plus haut que l'extrémité de la plage des Rosaires et plus loin que Tournemine il y a un lieu dit «La Béchue» dont le nom signifie sûrement que le lieu est riche en un mollusque que l'on appelle «Bêche de mer» encore appelé «tripang» ...très apprécié des Chinois pour leur vertu aphrodisiaque. La pointe suivante au Nord est appelée «Pointe de Pordic». Ceci ne veut pas dire «Pointe du petit port» mais «Port de l'embouchure de l'Ig» le mot «ig» signifiant simplement «eau» car équivalent du latin «aqua» en vieux gaulois.

 

Eus Beg Porzhig betek Sant-Ke/Porzh Olued ez eus ul ledennad vras a draezh hag a c'hell bezañ dizoloet war hed ouzhpenn ur c'hilometrad da vare ar reverzhioù meur, dirak porzh Binig peurgetket. Hervez B. Tangi an anv Porzh Olued a zeufe diwar anv ur vaouez a orin germanek anvet Orieldis bet kemeret da wreg gant un den nobl, Jafrez eus familh D'Avaugour war-dro an trizekvet kantved.

 

De la pointe de Pordic jusqu'à Saint-Quay-Portrieux il y a une grande étendue sableuse qui peut être découverte sur plus d'un kilomètre de largeur à l'époque des grandes marées d'équinoxe, notamment à hauteur du port de Binic. Selon Bernard Tanguy, le nom de Port Trieux viendrait du prénom germanique Orieldis porté par une dame qui fut épousée au treizième siècle par un nommé Geoffroy d'Avaujour -

 

Photo n°16 : Plage de BINIC- au 1er plan la Pointe de Pordic - ensuite la Pointe du Roselier - (lumix377)

Skeudenn n°16 : Treazhenn BINIG - e kentañ leurenn Beg Porzhig - pelloc'h Beg ar Roseler -

 

 

War-dro hanter hent etre Beg Porzhig ha Binig ur beg all a vez anvet «Pointe de Brehin» e galleg. N'ez eus anv ebet war ar gartenn vrezhonek.

Penaos e c'heller klask talvoudegezh an anv...pe gentoc'h divinout?

Douget e vefen da gentañ penn da lenn "Beg Brein" da lavarout ur beg n'en deus krenn talvoudegezh ebet evit mab-den! Met berr e kavan an disoc'h-se!, ha skanv e vefe disanaout pouez al lizherenn "h" e korf ar ger. Pa vez sellet pizh a-dost ouzh ar gartenn e weler ez eo stummet ar beg evel ur fri berr ha togn pe...ur vrec'hennig gromm! Broudet e vefen enta da envel al lec'h : Beg Brec'henn!

 

A mi-chemin environ entre la Pointe de Pordic et Binic, une autre pointe est appelée "Pointe de Bréhin". Elle ne figure pas sur la carte en breton.

Comment peut-on chercher le sens du mot...ou plutôt le deviner ?

Je serais tenté de prime abord de le lire en breton «Beg Brein», c'est-à-dire «Pointe pourrie» soit une pointe qui n'aurait rigoureusement aucune valeur pour quiconque ! Mais je trouve courte cette explication ! Et il serait léger de méconnaître le poids de la lettre «h» à l'intérieur du mot ! Quand on regarde bien de près la carte on voit que la pointe est dessinée comme un court nez camus...soit un diverticule recourbé ! Je serais donc tenté d'appeler l'endroit «Beg Brec'henn» en breton...soit «Pointe Camarde» en français ; sachant que «brec'henn» en breton veut normalement dire bielle ou bras articulé !

 

Photo n°17 : à côté de la plage : le joli Port de BINIC - (lumix 374)

Skeudenn n°17 : e-kichen an draezhenn : Porzh koant BINIG

 

Kêr Binig a zoug un anv a orin kozh-tre, ken kozh ma n'ez eus ket c'hoazh kenemglev strizh warnañ nemet evit asantiñ ez eo koshoc'h an eil silabenn anezhañ eget marevezh beli ar Gelted war Europa. Ar silabenn gentañ a zo ur ger kozh anavezet en holl yezhoù keltiek (dindan skriturioù disheñvel : ben, bon, bun...) evit genou ur ster pe un diaz bennak hag a zo moarvat diwar ur wrizienn rakindez-europek. An eil silabenn «ig» a dalvez kement ha dour, kar d'al latin « aqua » mammenn ar galleg a-vremañ «aigues». Eeun eo enta Ster Binig : Aber an Ig.

 

La ville de Binic porte un nom de très ancienne origine, tellement vieille qu'il n'y a pas encore d'accord formel étroit pour admettre que la deuxème syllabe est d'origine plus ancienne que la période d'hégémonie des Celtes sur l'Europe. La première syllabe «bin» est un vieux mot connu dans toutes les langues celtiques (sous des orthographes différentes : ben, bon ,bun...) pour désigner une embouchure de cours d'eau, mais aussi une assise quelconque ou base, probablement aussi d'origine pré-indoeuropéenne. La deuxième syllabe «ic» signifie «Eau» apparentée au latin «aqua» qui a donné le français actuel «aigues». Le sens de Binic est donc simple : embouchure de l'Ic.

 

Ar beg da heul a vez anvet «La Rogneuse» e galleg. Falsanvet-tre eo bet d'am meno. Blaz kreñv ar brezhoneg a zo war an anv. Ragn (hag a-wechoù Rogn) a zo unan eus an anvioù niverus bet roet d'ar seurt blodeg unkrogenek anvet e galleg"pouce-pied" pe "balane". Kavout a ra din e tlefe bezañ anvet al lec'h e brezhoneg "Beg Kravanek" pe "Beg ar Garreli", kravan pe garreli o vezañ hervez al lec'h anv boutin ar seurt blodeg krestenek a vev war reier dornet gant ar mor bras. Arabat kemmeskañ gant "ragn" pe "rogn" met amañ n'ez eus netra da welout gant anv all ar c'hleñved anvet ivez gal. Anv reizh ar beg a vefe enta: Beg ar Ragn pe Beg Ragnus.

 

Photo n°18 : le bout de la jetée de BINIC - avec son Phare - (lumix :380)

Skeudenn n°18 : Beg ar C'hae-mein e BINIG - gant e Di-tan

 

La pointe suivante baptisée "La Rognouze" est à mon avis très mal appelée. Le nom sent très fortement le breton. Il me parait (j'en ai même une bonne certitude) qu'elle devrait être appelée «Pointe des Balanes» soit en breton «Beg ar garreli» car en breton selon la région on appelle les balanes ou pouces-pieds (mollusques à coquilles comestibles dont sont friands les Ibériques) par endroits «kravan» ou «ragn» ou «rogn» mais normalement «garreli». Aussi le nom normal en français pourrait être «Pointe des Balanes» ou «Pointe des Pouces-Pieds».

 

Kudenn damheñvel a gavomp gant ar beg da heul anvet e galleg «Pointe de Trouquetet». Ne seblant ket «Trouquetet» bezañ un anv-den pe un anv-lec'h brudet. Petra neuze e c'hellfe bezañ ? D'ar wech-mañ ez eo ret, a gav din, klask diwar ar galleg ha pezh a gavan ar gwirheñvelan a dro en-dro d'ar ger «troche» skrivet a-wechou «troque» evit envel adarre ur blodeg unkrogen heñvel-tre ouzh ur vrennigenn hogen brasoc'h ha tostoc'h ouzh ar re ramzel degaset gwechall gant ar vartoloded eus morioù ar Reter pellañ...hag a veze implijet e giz kornboud evit gervel da leinañ pe da verennañ an dud a laboure e parkeier pell diouzh an ti. An anv brezhonek bet roet bremañ d'al loen, kornigell-vor eo, met ne c'heller ket lavarout ez eo bet anavezet gant ar bobl gwechall ha ne vefe ket souezhus kavout ur ger amprestet diwar ar galleg er stumm stroll «trouked» mamm d'an anv-gwan «troukedet» evit envel ul lec'h gant trouked o paotañ eno.

Kement-mañ n'eo nemet ur vartezeadenn...da studiañ !

 

Semblable problème surgit avec la pointe suivante dite «de Trouquetet». Il ne semble pas que Trouquetet soit un nom propre de personne ou de lieu. Que peut-il alors être ? Cette fois il est nécessaire, me semble-t-il, rechercher en français et ce que je trouve le plus probable tourne autour du mot «troche» ou alias «troque» qui désigne (ou désignait ?) également un mollusque monocoque semblable à la bernique mais plus gros et plus proche des coquilles énormes que les marins ramenaient autrefois des mers extrême-orientales...et que l'on utilisait comme cornes d'appel pour appeler à déjeuner les gens qui travaillaient dans des parcelles éloignées de la ferme. Le nom breton maintenant donné au mollusque est «kornigell-vor» soit «toupie de mer» mais on ne peut pas dire qu'il fut connu autrefois dans le peuple et il ne serait pas étonnant que le mot emprunté au français pour en faire un collectif «trouked» ait donné un adjectif à forme de participe passé «troukedet» pour signifier «riche en balanes» . Tout ceci n'étant qu'une hypothèse...à examiner ! Le nom correct alors serait «Pointe des Troques !»

 

Uheloc'h e kaver «Les Roches Brunes» e galleg pe «ar reier azdu» e brezhoneg ; n'ouzon ket avat tamm ebet hag-eñ ez int bet anvet e giz-se un deiz bennak ! a-dal emañ Roc'h David ha da c'houde e kaver ul lec'h anvet e galleg «Les Godelins», da dostaat a gav din ouzh anv ul lec'h all, kavet a-raok «Les Dodelins» hag am eus ezwerc'het a-ratozh-kaer rak ne wellan ket tamm ebet trema pelec'h teurel va selloù. Anvioù peuztost a orin germanek a gaver el lec'hanvadurezh met evit ar poent ne welan ket al liamm. Tud Binig ha Staol a c'hellfe marteze degas un tamm sklerijenn arguzet !

 

Plus loin on trouve «Les Roches Brunes» mais je ne sais absolument pas si le nom breton «Ar reier azdu» leur a jamais été donné un jour ! En face il y a le «Rocher David» et ensuite le lieu nommé «Les Godelins» à rapprocher de celui des «Dodelins» rencontré précédemment mais que volontairement je n'ai pas relevé car je ne vois pas du tout vers où tourner mon regard. Il y a certes des noms de lieux similaires d'origine germanique mais dans ce cas-ci on ne voit pas le lien ! Les gens de Binic et d'Etables pourraient peut-être apporter des éclaircissements argumentés.

 

Ne gavan ket roud eus un anv breton evit ar beg anvet e galleg «Pointe du Vau Burel» daoust ma c'heller soñjal ez eo «Burel» un anv-den, evel m'eo bremañ c'hoazh, tennet diouzh anv boutin ar gwiad tuzum livet gell teñval ma veze graet gantañ dilhad menec'h. Kement-mañ ne splanna ket talvoudegezh ar ger « Vau » peogwir ne c'hell ket talvezout da «Val» pe «Vallée» evel ma c'hellfed gortoz. Ne van, da vihanañ d'am sell betek-hen, nemet skrivet e vefe bet evel-hen en henc'halleg «Pointe du Fau Burel» gant «fau» ar ger gallek kozh (tennet eus ar galianeg evel ar brezhoneg «faou») evit envel ar wezenn stank e Breizh mat d'ober prenn ha dreist-holl koad arrebeuri. War ar maez e Bro-C'hall e vez kavet c'hoazh, er Menezioù Kreisdouarel dreist-holl, ar ger «fau» evit envel ar wezenn ; bez ez eus zoken en tu-all da gêr REIMS en ur forest bras ul lec'h anvet «les Faux de Verzy» hag a vez diskouezet da dest war ur c'hleñved skoanaüs ha disneuzius anavezet fall hag a sko ar gwez fav.

 

Je ne trouve pas de nom breton pour la pointe dite du «Vau Burel» mais on peut penser que «Burel» est, comme c'est d'aileurs encore le cas maintenant, un nom de personne tiré de l'appelation courante du tissu grossier coloré en brun sombre dont on faisait les habits de moines ! Tout ceci n'éclaire cependant pas le sens du mot «Vau» puisqu'on ne peut pas ici lui donner le sens de «Val» ou «Vallée» comme on pourrait s'y attendre en général. Ne reste, tout au moins à mes yeux pour l'heure, que la solution que ce serait écrit en français tombé en désuétude «Pointe du Fau de Burel» dans lequel «fau», dérivé du gaulois tout comme «fav» en breton était le nom générique du «hêtre» , cet arbre courant en Bretagne et excellent pour la menuiserie et surtout celle des meubles. Dans les campagnes en France, on rencontre encore, dans le Massif Central surtout, le mot «fau» pour désigner l'arbre et il y a même au-delà de Reims dans une grande forêt un endroit nommé «les Faux de Verzy» situé en plein dans le champ de bataille de la première guerre mondiale au-delà de Reims que l'on montre à titre d'exemple sur une maladie dégénérative et déformante des hêtres.

 

Al lec'h da c'houde a vez skrivet «Le petit Carihuel».

Peadra ez ez eus da brederiañ ! A benn-fin em eus graet va choaz ha dilennet an dibab-mañ !

«Car» a zo kazi sur evit «kêr» ha d'am soñj «ihuel» a c'hwezh warnañ un avel c'houzi...un avel wenedat, pezh a c'hoarvez aliesik e Bro-Ouelou ! Ihuel a zo un anv-den kozh-tre anavezet abaoe ouzhpenn mil bloaz, skrivet ma oa da gentañ «Iudahel» er navet kantved. Dont a ra diwar "iud"=noble, gentil...dre ar gwad) mui «hael= nobl er ster speredel».

Mar deo reizh pezh a soñjan, ar skritur reizh a vefe "Kêr Ihuel Vihan".

 

Le lieu-dit suivant s'écrit "Le Petit Carihuel". Il y a matière à réflexion ! Finalement, j'ai fait le choix suivant !

«Car» est d'évidence pour «Kêr» et à mon avis «ihuel» sent fortement le Vannetais comme il arrive assez couramment en pays de Goëlo ! Ihuel est un très vieux nom de personne connu depuis plus de mille ans, étant écrit au départ «Iudahel» au neuvième siècle. Il vient de "iud =noble, gentilhomme...par la naissance"  plus «hael=noble par l'esprit ».

Si ceci, tel que je le pense, est exact, l'écriture correcte serait «Le petit Kêr Ihuel».

 

Nepell emañ «Le Port-ès-Leu» e galleg. Ret eo distreiñ bremañ dirak an Istor. Ha ne gavan netra na gwelloc'h na berroc'h eget reiñ amañ ur berradur eus ur pennad-skrid gant Bernez Tangi en e "Dictionnaire des Communes des Côtes d'Armor ".

Iliz Parrez Sant Ke a oa bet roet e kreiz an 11vet kantved da Abati Sant Magloar eus Leun gant Arc'heskop Dol ha gouestlet neuze d'ur Sant anvet Skofili ( ?). Den ne oar perak, met adalek 1.163, Sant Skofili a voe erlec'hiet gant Sant Ke, lezanvet «Coledoc» da lavarout «mui karet». Diwezhatoc'h, e 1.278 ar beskont Henri d'Avaugour, dre akta ofisiel, a eilroe d'ar venec'h, gant Enez ar Gontez, diseurt madoù, en o zouez ur gored...hag ur porzh-mor anvet...Portus Orieut( ?) . Evit gwir dont a rae an anv-se eus ur ger germanek «Orieldis» hag a oa lesanv gwreg alaman ar beskont. Aze eo emañ orin ha ster an anv a-vremañ «Portrieux» e galleg, ket miret gant ar brezhoneg, pa lavaromp «Porzh Leun» gant Leun, anv ar barrez tost ouzh kêr Dinan, anvet «Lehon» e galleg.

 

Non loin il y a la bourgade nommée «Le Port es-Leu» dont le nom sonne étrangement. Il nous faut en référer à l'histoire et je ne trouve rien de mieux que de résumer ce qu'en dit Bernard Tanguy dans son «Dictionnaire des Communes des Côtes d'Armor».

L'église paroissiale de Saint -Quay fut donnée au milieu du 11ème siècle à l'Abbaye Saint - Magloire de Léhon par l'Archevêque de Dol pour être consacrée alors à un Saint, nommé Scofil (ou Scofili). Personne ne sait pourquoi, mais à partir de 1163, Saint Scofil fut remplacé par Saint Quay, surnommé alors «Coledoc», c'est-à-dire «le très aimé». Plus tard, en 1278, le vicomte Henri d'Avaugour, par acte officiel, restituait aux moines, en même temps que l'Ile de la Comtesse, divers biens, avec entr'autres une pêcherie .... Et un port de mer nommé Portus Orient ( ?).

A la vérité, ce nom venait d'un mot allemand «Orieldis» qui était le surnom de l'épouse allemande du Vicomte. C'est là, l'origine du nom Portrieux en français, alors que nous avons en breton conservé le nom de «Leun» qui est le nom breton de la commune de «Lehon».

 

 

Photo n°19 : Vue sur la Baie et le Port de St.QUAY- PORTRIEUX- vue du panoramique de Notre Dame de l'Espérance (sur la D.786) - (lumix :382)

Skeudenn n°19 : Gwelva war Bae ha Porzh St. KE-PORZH-LEUN- gwelva eus Itron Varia an Esperañs -(war D.786)

 


En donvor a-dal da Sant Ke ez eus un torkad reier dezho anvioù gallek alies. Eus ar c'horn Reter d'ar c'horn Kornog hag eus ar C'hreisteiz d'an Hanternoz e kaver :

• An dourell hir hag an dourell ront a-us karreg ar Roseler.

• Ur strollad reier a-hed ul linenn Mervent/Biz eus "Houesse", dezhi ur ster kuzh d'am sell, dre an "Ezen" betek "Klotenn an Diavaezioù"

• Ur strollad all anvet "Reier Sant Ke" dezho anvioù gallek pe vrezhonek mesk ha mesk gant a-hed ul linenn Gevred/Gwalarn:

1. Merdouze (Bern Kaoc'h?)

2. Le Gros Sable (An traezh gros pe grozol?)

3. Créhan (e-lec'h Krec'henn ?)

4. Tourelle Herflux (Tourell Herrlañv ?)

5. Les Cognées (Ar Bouc'hili ?)

6. Gernio ; sur-mat e plas « Kernioù » evit envel ar reier uhelañ

7. Chef d'Ane treuzskrivet sur-mat diwar « Penn Azen »

8. La Blanche (Roc'h Wenn ?)

9. Les Poulins (An Ebeulien...reoliek e-kichen ur Penn Azen !?!)

10. Roche Périn (anvet evelse diwar anv un den...bet beuzet eno emichañs !)

11. Guildacre. Ar ger-mañ a sav ur gudenn. Diaes eo kavout evitan ur wrizienn c'hallek. A orin brezhonek eo kazi sur ha ret e vefe d'am meno skrivañ "Gweltreg" met daou ster a c'hellfe bezañ degemeret, en ur eñvoriñ e c'hell kaout pe ur wrizienn wenedat pe unan dregeriat. Don't a rafe, forzh penaos, eus ar bennwrizienn "gweltre". Mar deo gwenedat, gweltre a dalv da envel ur seurt chevrez...pe ar seurt krank anvet ivez rederez. Mar deo kentoc'h tregeriat e c'hellfe envel ar seurt bezhin anvet ivez «bodre». An anv reizh a vefe neuze «Gweltreeg» evit ur roc'h fonnus ar «gweltr» warni.

12. Le Secret. «Ar Sekred ?» Bez e c'hellfe ar ger envel ur c'huzh pe zamguzh ? pe bez e vefe ar ster «hanter c'holoet gant ar mor» hep mui ?

13. Guingalmé ? Bez e vefe «Gwenn Galmenn» ? E brezhoneg ar mor, e vez anvet «kalmenn» ul ledennad vor plaen-sioul dre natur ha pa vez astennet gwenn e c'hellfed lavarout e galleg «calme extra-plat !»

14. Grémineu. Sur-mat da lenn «Griminoù». E Bro-Dreger «grimoù, argrimoù, griminoù... » a zo gerioù implijet gant ur ster tost ouzh ardoù gant ouzhpenn ul lipadenn fent. Ar reier-mañ n'int ket sellet arvarus, diwar seblant.

15. Ile Harbour. Pa seller pizh ouzh ar gartenn e weler ez eo stag an torkad reier-mañ ouzh «Ar Sekred» e seurt ma c'heller c'honvat tremen war droad war ar sec'h eus an unan d'egile! E brezhoneg avat e vez anvet ivez "karrbont" pezh a vez anvet e galleg "cordon littoral" . Hemañ eo d'am meno ar ster reizh da vezañ miret. An anv reizh a vefe neuze "Enezig ar c'harrbont"

 

En pleine mer en face de Saint-Quay il y a un groupe de roches qui ont souvent des noms français. De l'Est à l'Ouest et du sud au nord on trouve :

• La Tourelle longue et la Tourelle ronde au-dessus de la roche de la Roselière.

• Une série de roches le long d'une ligne Sud-Ouest/Nord-Est de Houesse, dont le sens reste pour moi caché, jusqu'aux roches : les Anes et le Plateau des Hors.

Un autre groupe nommé «Roches de Saint-Quay» qui ont des noms français ou bretons pêle-mêle avec, en suivant un axe Sud-Est /  Nord-Ouest  :

1. Merdouze ???

2. Le Gros Sable (La Gravière ?)

3. Créhan sans doute pour krec'henn = hauteur

4. Tourelle Herflux (Tourelle du fort courant ?)

5. Les Cognées.

6. Gernio ; sans doute pour Kernioù (=les cornes) désignant les rochers les plus hauts.

7. Chef d'Ane, ou Tête d'âne.

8. La Blanche.

9. Les Poulins (sûrement pour poulains)

10. Roche Périn : probablement du nom d'un homme péri en mer à cet endroit. Guildacre. Ce nom pose problème. Il est difficile d'y voir une racine française. Il est de façon quasi certaine de source bretonne et je pense qu'il faudrait l'écrire «Gweltreg» en admettant qu'il peut avoir deux sens différents, selon que la source est vannetaise ou trégoroise. Dans le premier cas «gweltre» veut plutôt désigner une espèce de crevettes...sinon «étrille» et dans le second il pourrait aussi désigner (en parallèle avec «bodre») les algues dites «laminaires». De toute manière la terminaison -eg veut dire : riche en...équivalente à -aie (comme dans hêtraie) en français. L'orthographe correcte bretonne serait donc comme indiqué ci-dessus.

11. Le Secret. Désignerait peut-être quelque roche plus ou moins cachée...secrète ?...ou tout simplement en partie immergée.

12. Guengalmé ! Ne serait-ce pas «Gwenn Galmenn» en breton?. Le mot Kalmenn pouvant vouloir dire «mer étale ou mer d'huile» en langage maritime et l'adjectif «gwenn=blanc» remplaçant en breton l'adjectif français «étale». Alors l'endroit désignerait une zone (il en existe) où la mer se calme nettement par rapport au voisinage. (Phénomène dû à la structure du fond sous-jacent)

13. Grémineu. Probablement à lire en breton «Griminoù» . En Trégor, on dit indifféremment «grimoù, argrimoù, griminoù...» dans le sens de manières teintées d'un peu de minauderie. Ici, cela désignerait peut-être des roches finalement peu dangereuses ?!?

14. Ile Harbour. Quand on regarde bien la carte, on voit que ces roches sont rattachées à celle du «Secret» en sorte que l'on peut sûrement passer à pied de l'un à l'autre à marée basse. De plus, en breton, on appelle couramment «karrbont» ce que le Français nomme «cordon littoral». Ceci est à mon avis le sens à conserver et le nom correct en breton serait «Enezig ar C'harrbont» c'est-à-dire quelque chose comme «Ilot du gué ?»


En tu-hont da borzh Sant Ke emañ «Enez ar Gontez» a zo bet dibunet warni endeo, ha pelloc'h : Beg an Arouezva pe gentoc'h «Beg Sant Ke», neuze Traezhenn an Isnein dirak ar Feunteunig ha Beg an Isnein. Douarenn Sant Ke a zo rouestlek-tre gant krec'hennoù ha diribinoù a bep tu. Se a ziskouez perak ul lec'h a c'hell bezañ anvet isnein e-keñver bleinoù all uheloc'h pe izeloc'h.


Au-delà du port de Saint-Quay se trouve «l'île de la Comtesse» dont il a déjà été question ci-dessus, et plus haut la Pointe du Sémaphore ou plutôt traditionnellement la Pointe de Saint -Quay, puis la plage de l'Isnain devant Fonteny. Le sol de Saint -Quay est très tourmenté avec des côtes et des descentes raides de tous côtés, ce qui explique que l'on puisse appeler un endroit «isnein» c'est-à-dire «sommet du bas» par rapport à d'autres, plus ou moins hauts.


En donvor dirak Beg an Isnein emañ an dachenn anvet «ar Veskleg Veur Sant Kay» gant en he c'hreiz un dourell (dizanv ?) war ur roc'h. Dirak traezhenn Feunteunig ez eus un dourell war ur roc'h anvet «La Hergue». Lec'hiet evel m'emañ, e c'heller kompren e vez garv al lanv da geñver ar reverzhioù meur, peadra da envel ar roc'h «herrek» N'eo nemet ur vartezeadenn !


En pleine mer devant la pointe de l'Isnain se trouve la zone appelée «Grandes moulières de Saint-Quay» avec au milieu une tourelle (sans nom ?)sur une roche et devant la plage de Fonteny il y a une tourelle sur un rocher appelé «La Hergue». Placée telle qu'elle est, on peut comprendre que la marée soit vive à l'époque des vives eaux, ce qui justifierait l'appellation de «herrek=rapide». Ce n'est cependant qu'une hypothèse !

 

Pelloc'h, ez eus, buket sonn davit an Hanternoz, Beg ar Vir, reizh anvet enta ! E-kreiz al ledenez ar vourc'h a vez anvet «Le Port Goret» e galleg... da dreiñ «Porzh ar Gored» e brezhoneg...met siwazh...ankounac'haet eo bremañ gant kazi an holl ster ar ger «gored» e brezhoneg...da lavarout «pêcherie», pezh a empleg ez eo bet kenaozet gwechall an ouf ouzh tu Kornog Beg ar Vir evit talvezout da c'hored...dindan beli ur manati pe un noblañs bennak !

 

Photo n°20 : la petite Plage de St.Quay Portrieux - ses hotels - (lumix :385)

Skeudenn n°20 : Traezhennig Sant Ke - Porzh Leun - ar letier -

 


Partager cet article

Repost0

commentaires

G
<br /> Bonjour,<br /> Moi-même intéressé par l'origine du nom "brehin", je pense pouvoir apporter de l'eau à votre moulin.<br /> C'est la raison pour laquelle je souhaiterais être recontacté par l'auteur du blog ou le rédacteur de l'article où apparaît ce nom.<br /> Merci de me répondre<br /> Cordialement<br /> Gaston Bréhin<br /> <br /> <br />
Répondre